با گروهی از معماران در خصوص تأثیر فرهنگ و هنر ایرانی در معماری معاصر به گفتگو نشسته‌ایم که حاصل این نشست صمیمانه را با شما به اشتراک می‌گذاریم. به این امید که مباحث مطرح‌شده راهگشای مسائل جاری در معماری ایران باشد.

با سلام خدمت همه دوستان و عرض تشکر از حضور ارزشمندتان، لطفاً با توجه به موضوع موردبحث، در ابتدای این گفتگو برای آشنایی بیشتر با فضای کاری، احیاناً اگر در طراحی‌هایتان از المان‌های ایرانی تأثیر گرفته‌اید و آثاری منطبق با فرهنگ و هنر ایرانی عرضه کرده‌اید، برای ما از آن‌ها سخن بگویید.

مهندس کتایون رئیسی: من با توجه به فرهنگ و زندگی ایرانی همیشه سعی‌ام بر این بود که با استفاده از المان‌های معماری ایرانی آثاری به سبک امروزی طراحی کنم طوری که مثلاً در یک فضای مسکونی هم‌ نسل جدید بهره ببرد و هم نسل قدیم در آن احساس آرامش و راحتی داشته باشند به‌طور مثال در یکی از پروژه‌ها فضای لابی را با توجه به ستون‌ها و طاق‌های معماری ایران باستان طراحی کردم و تا جایی که توانستم در پروژه‌های خود از رنگ‌ها و تزیینات ایران باستان استفاده کرده و خواهم کرد.

مهندس شقایق حیدری: در دنیای معماری داخلی امروز یک طراحی موفق و خلاقانه نیازمند تلفیق چند سبک معماری است تا از مجرای آن اثری جدید خلق شود. به همین جهت من به‌شخصه سعی کردم در طراحی فضاهای داخلی از المان‌های سبک‌های مختلف ازجمله المان‌های ایرانی در کنار یکدیگر استفاده کنم تا فضایی نزدیک‌تر با فرهنگ و هویت ایرانی را به وجود بیاورم.

مهندس علیرضا شفیعی: من در چند کار جدیدم از آینه‌کاری ایرانی به شکل و سیاقی مدرن استفاده کردم مانند سقف ورودی رستوران کاخ و یا سقف رستوران لاتون در هتل اسپیناس پالاس.

مهندس ناهید شیرزادخان: واقعیت اینکه تا به امروز من طرح‌های زیادی را در زمینه رشته‌های تحصیلی خودم، از طراحی محصول تا طراحی معماری ارائه داده‌ام که البته بر هیچ‌کدام عنوان طرح ایرانی را نمی‌توان اطلاق نمود، اما در تحقیقی که اخیراً جهت رساله پایان‌نامه مقطع کارشناسی ارشد با عنوان «خانه مد» انجام دادم به بررسی کامل و گسترده‌ای بین عناصر معماری و مد و نیز تأثیر هر یک از آن‌ها بر دیگری پرداخته‌ام و در حال حاضر در حال نوشتن مقاله‌ای پیرامون این مسئله هستم که چگونه می‌توان از لباس‌های ایرانی در طراحی معماری و یا از معماری ایرانی در طراحی لباس استفاده کنیم.

بسیار ممنون، فکر می‌کنید با توجه به مباحثی که فرمودید اگر در آثار خود از المان‌های ایرانی که هماهنگ با فرهنگ و هنر ایرانی است استفاده کنیم می‌توانیم به مردم حس شادابی و راحتی را ارزانی نماییم.

مهندس ناهید شیرزادخان: بله قطعاً فضای معماری تأثیر مستقیمی بر روحیات افراد آن مکان دارد، به این دلیل که این فضاها و المان‌ها یادآور فرهنگ، خاطرات و نوستالژی‌هایی است که مردم با آن‌ها بزرگ‌شده‌اند. از معضلات معماری ایران این است که ما از گونه‌ای معماری تحت تأثیر سنت و فرهنگ اروپایی استفاده می‌کنیم و این موضوع به این خاطر است که کمتر کسی به فکر مدرن کردن و بروز کردن معماری ایرانی افتاده است. به‌طور مثال در فرانسه تلاش برای هویت بخشی به منفورترین ساختمان پاریس یعنی «برج مین مونپارناس» به دلیل آنچه عدم تطابق و ناهمگونی با چشم‌انداز شهری پاریس عنوان شد، صورت گرفته و دولت برنامه‌های مفصلی را برای هویت بخشی و در پی آن پذیرش از سوی ساکنین این شهر دنبال می‌کند، درحالی‌که در ایران تمامی ساختمان‌ها با سبک اروپایی ساخته می‌شود و ساختمان‌های ایرانی حائز قدمت و اصالت در حال تخریب هستند، این مسئله در مقیاس شهری باعث شده که سیمای شهرهای ما برخلاف شهرهای اروپایی فاقد هویت ملی و بومی باشند.

مهندس کتایون رئیسی: هنگامی‌که طراحی فضا بر اساس فرهنگ و عادات یک جامعه باشد به نظر من می‌تواند حس راحتی و آرامش بیشتری را القا کند.

مهندس علیرضا شفیعی: پرواضح است که حس خوبی خواهد داشت، البته باید دقت کنیم که استفاده از این المان‌ها منجر به جبهه‌گیری نشده و تأثیر عکس نگذارد.

مهندس شقایق حیدری: اگر یک فضا در چهارچوب اصول معماری داخلی و قواعد زیبایی‌شناسی خلق شود به‌راحتی می‌تواند حس آرامش را در ذهن بیننده القا کند، بنابراین ما می‌توانیم با شناسایی و برقراری ارتباط با فرهنگ و هنر ایرانی، ویژگی‌های خاص آن‌ها را کشف کرده و با احیا و تلفیق المان‌های ایرانی فضای موردنیاز و مطلوب‌تری را خلق کنیم.

با توجه به اینکه این شماره از مجله به فرهنگ و تمدن ساسانیان اختصاص دارد، آیا مشخصاً می‌توانیم از المان‌های این دوره در طراحی‌هایمان استفاده و سبکی مدرن و امروزی از دوره ساسانیان به وجود آوریم؟

مهندس کتایون رئیسی: با توجه به معماری و سبکی که در دوره ساسانی وجود داشته ازجمله استفاده آن‌ها از طاق‌ها، تزیینات و استفاده از فضاهای متقارن مانند تالار بیشاپور در خیلی از فضاهای امروزی مخصوصاً مکان‌هایی با معماری اسلامی به‌وضوح می‌توان استفاده از این المان‌ها را مشاهده نمود.

مهندس علیرضا شفیعی: البته که این امر امکان‌پذیر است، به‌طور مثال ‌ در مرکز طراحی دید با همین نگرش روی یک صندلی با رویکرد طاق‌های ساسانیان در پایه‌ها تمرکز شده و در حال طراحی میباشد.

مهندس ناهید شیرزادخان: در ابتدا باید اشاره‌کنم که مهم‌ترین المان ایرانی «گنبد» است که به سبک ساسانی تعلق دارد. می‌توان از این سازه در طراحی بسیاری از فضاها استفاده کرد و از ترکیب آن با المان‌های دیگر این سبک، فضاهای مدرن ایرانی را آفرید. وقتی‌که معماری کشورمان دارای این‌چنین قدمتی است که یکی از مهم‌ترین سازه‌های جهان را به نام خود ثبت نموده، چرا نباید با به‌روز کردن و مدرن کردن، از آن در معماری حال حاضر ایران استفاده نکرد و خود را محدود به استفاده سنتی از آن به‌ویژه به‌عنوان گنبد مساجد اکتفا نمود.

مهندس شقایق حیدری: معماری ساسانی تداوم و تکامل معماری اشکانی است. در معماری ساسانی استفاده از نقشه‌هایی با عنصر مسلط ایوان، گنبد بسیار مشهود است و توانایی آن‌ها در ساخت طاق و گنبد چشمگیر است. در معماری امروز ما می‌توانیم با استفاده از المان‌ها و عناصر معماری دوره ساسانیان، در طراحی‌هایمان اثری برگرفته از آن دوران با تلفیق معماری معاصر خلق کنیم. بدون شک این خلاقیت و نوآوری به تداوم هویت ایرانی کمک می‌کند.

در این مسیر برای ارتقاء سطح علمی طراحی چه راهکاری را پیشنهاد می‌دهید که همگون با فرهنگ کشورمان باشد؟

مهندس شقایق حیدری: برای ارتقاء سطح علمی همگون با فرهنگ ایرانی بهترین راهکار مطالعه درباره آثار معماری و فرهنگی گذشته و جستجو ویژگی‌های خاص آن آثار می‌باشد و این جستجو صرفاً به سطح پوسته‌ای یعنی رنگ و فرم و شکل خلاصه نمی‌شود بلکه کشف ویژگی‌هایی است که با احیا و تداوم آن‌ها بتوانیم به فضایی مطلوب و کاربردی دست پیدا کنیم.

مهندس ناهید شیرزادخان: استفاده از معماری گذشته به صورتی که بخواهیم خود آن را عیناً کپی کنیم بدترین راه است، در حال حاضر متأسفانه تصورات از یک معماری ایرانی، نوع قهوه‌خانه‌ای آن است، برای یک طراحی خلاقانه ما به «روند طراحی خلاق» نیاز داریم، به این صورت که ابتدا باید مفاهیم معماری ایرانی استخراج‌شده و سپس این مفاهیم مدرن شده و درنهایت طرح خلاقانه ایرانی عرضه شود.

مهندس کتایون رئیسی: به نظر من هم ابتدا باید مطالعه و سطح اطلاع خود و جامعه را در زمینه فرهنگ و تمدن‌های پیشین بالا ببریم و سپس به‌کارگیری آن‌ها فکر کنیم.

مهندس علیرضا شفیعی: به نظر من گام نخست بستن در آموزشگاه‌هایی هست که مثل قارچ در حال رشد کردن هستند و خروجی آن‌ها معمولاً دانش‌آموختگانی است که با کمترین سطح دانش و اعتمادبه‌نفس کاذب وارد بازار کار می‌شوند. بایستی در مقابل این جریان، روندی آکادمیک از طریق دانشگاه‌ها شکل بگیرد که خروجی مناسبی داشته باشند.

با توجه به این مباحث چقدر امیدوارید که طرح ایرانی بتواند گام‌های جهانی بردارد؛ اساساً آیا فکر می‌کنید روزی از طرح‌های ایرانی در جای‌جای دنیا استفاده بشود؟

مهندس ناهید شیرزادخان: بله، قطعاً همان‌طور که از طرح‌های معماری کلاسیک اروپایی در همه جای دنیا استفاده می‌شود، اگر معماری ایرانی هم بر طبق اصول و قوانین خاص تعریف و به‌روز شود، قابلیت استفاده در همه جای دنیا را پیدا می‌کند. به‌طور مثال سبک مراکشی، سبکی شرقی است که اخیراً خیلی مورداستفاده قرار می‌گیرد و حتی خیلی از ویلاهای لوکس هالیوود با این سبک ساخته می‌شوند پس سبک معماری ایرانی نیز با قدمتی چندین ساله به‌راحتی می‌تواند در صورت ارائه الگویی درست و مشخص در سطح جهانی مطرح شود.

مهندس کتایون رئیسی: بله من هم موافقم که قطعاً نفوذ معماری ایرانی را در کشورهای اروپایی مخصوصاً دوره ساسانی که اوج شکوفایی معماری بوده را می‌توان در معماری جهان مشاهده کرد

مهندس شقایق حیدری: اگر معماران ما باهدف «تداوم» و نه «تکرار» به آثار معماری فرهنگی، تاریخی ایرانی بنگرند با تلفیق آن المان‌ها با معماری معاصر، می‌توانند خالق طرح‌هایی باشند که علاوه بر آنکه موجب تداوم هویت و فرهنگ ایرانی در معماری امروز جامعه می‌شوند، درعین‌حال با نمایان کردن شکوه و زیبایی فرهنگ غنی ایرانی آن را به الگوی مناسبی برای معماری معاصر تبدیل کنند که قابل‌استفاده در همه جای دنیا باشد.

یک سؤال کاربردی، ارتباط شما با کارفرمایانی که حاضر به پذیرش طراحی ایرانی نیستند چگونه است؟

مهندس علیرضا شفیعی: عموم مشتری‌ها خیلی متوجه نقوش تلفیقی نیستند و لذا به دلیل همین ناآگاهی نیازی نیست فلسفه هر خطی را که می‌کشیم توضیح دهیم، مهم تأثیرگذاری کلی یک کار است.

مهندس کتایون رئیسی: من معمولاً نظر خود را با توجه به سبک و فضاسازی معماری ایرانی به کارفرما پیشنهاد می‌دهم و سعی بر سوق دادن ایشان در این زمینه دارم.

مهندس ناهید شیرزادخان: تأثیر سبک زندگی در شکل‌یابی معماری انکار ناشدنی است، در حال حاضر در جامعه ایران بیشتر کارفرماها سبک معماری ایرانی را دیگر نمی‌پسندند مگر در موارد خاص که هویت مکان طراحی‌شده نیاز به فضای معماری ایرانی را داشته باشد، آن‌ها دوست دارند در همان فضای شخصی، تجربه‌ای کاملاً اروپایی داشته باشند. این امر به احساس آرامش درونی که آن فرد از فضا می‌گیرد برمی‌گردد، اگر ما طراحان به‌عنوان معمار بتوانیم این حس آرامش را در معماری ایرانی برای کارفرما رقم بزنیم بی‌شک این جبهه گرفتن‌ها در برابر معماری ایرانی کم خواهد شد. به نظر من یک طراح علاوه بر نظر کارفرما باید به خاطر وجدان کاری خود برای فضا و مکانی که در آن طراحی می‌کند هم ارزش قائل باشد. ما در کشور ایران هستیم کشوری با قدمت طولانی در معماری که متأسفانه نمود جدی‌ای ندارد. من به‌عنوان یک طراح به‌تنهایی نمی‌توانم معماری ایرانی را در یک جامعه همه‌گیر کنم، بلکه این گروه طراحان هستند که باید احیاکننده هویت ایرانی باشند.

مهندس شقایق حیدری: سلیقه و نیازهای اساسی و شخصی کارفرما از یک فضای داخلی، یکی از مؤثرترین عوامل در طراحی و خلق آن فضا می‌باشد. معمار و طراح داخلی، با داشتن دانش و شناخت کافی از فرهنگ و هنر ایرانی تا حدی می‌توانند کارفرما را در استفاده از طرح‌هایی با هویت ایرانی توجیه و تشویق نمایند، زیرا یکی از مهم‌ترین عوامل در ضعف انتخاب و استفاده از طرح‌های ایرانی در جامعه کنونی ما عدم شناخت صحیح و کافی افراد از فرهنگ و هنر ایرانی است.

از نظر شما آیا می‌شود ایده‌های طراحی باستانی ایران را به‌روز کرد؟

مهندس شقایق حیدری: با جستجو در آثار معماری و طراحی باستانی ایران، می‌توان مشخصه‌های خاص آن‌ها را کشف و با برجسته کردن و تلفیق آن‌ها با معماری معاصر آن‌ها را بروز کرد و به تداوم فرهنگ ایرانی کمک نمود.

مهندس کتایون رئیسی: تجربه ثابت کرده که سبک‌های گذشته دوباره تکرار می‌شود و لذا باید با توجه به اطلاعات موجود تلاش کنیم تا با حفظ هویت معماری ایرانی سبک جدیدی را ارائه دهیم.

مهندس علیرضا شفیعی: البته برای بروز کردن باید از تلفیق آن‌ها با سبک‌های دیگر استفاده کرد وگرنه تکرار ایده‌ای که قبلاً استفاده‌شده، فاقد ارزش است.

مهندس ناهید شیرزادخان: به نظر من خیلی از ایده‌های باستانی ایرانی اکنون به‌روز شده‌اند مانند «پرشن گاردن» که درواقع همان چهارباغ‌های هخامنشی یا باغ پاسارگاد باستان است، همان‌طور که پیش‌تر اشاره کردم اگر مفاهیم معماری باستان درست استخراج شود درنتیجه به‌روز کردن این ایده‌های گران‌بها بسیار آسان خواهد شد.

به‌عنوان آخرین پرسش از نظر شما مجله معمار و مد امروز باهدفی که دارد می‌تواند در بخش ساماندهی فرهنگ و هنر جایگاهی در کشور و دنیای بین‌الملل داشته باشد.

مهندس کتایون رئیسی: البته که می‌تواند چون در حال حاضر در کشور مطبوعاتی که بتواند این‌گونه غنی باشد را نداریم و قطعاً با سبک نو و بدیعی که در پیش‌گرفته می‌تواند در زمینه بین‌الملل نیز جایگاهی ویژه داشته باشد.

مهندس شقایق حیدری: یکی از عوامل مهم بازدارنده ارتقاء سطح کیفی هنر و معماری در جامعه ما عدم شناخت صحیح از کلیت مسئله هویت و فرهنگ ایرانی است، مجله معمار و مد امروز باهدفی که دارد می‌تواند به‌عنوان اولین و جامع‌ترین مجموعه‌ای که به مباحث هنری، فرهنگی و معماری با هویت ایرانی می‌پردازد، نقش بسزایی در این مهم ایفا نماید.

مهندس ناهید شیرزادخان: به‌عنوان یک معمار بسیار خشنودم که بعد از مدت‌ها مجله‌ای تحت عنوانی خاص «معمار و مد امروز» این‌گونه به‌طور تخصصی و کامل سعی در اشاعه فرهنگ، هنر و تمدن ایران را در سطح جهانی دارد. بدون شک این مجله در آینده‌ای بسیار نزدیک سهم بزرگی در شناساندن معماری ایرانی به ایران و کل جهان ایفا خواهد کرد

مهندس علیرضا شفیعی: هر حرکت درستی می‌تواند تأثیر خود را در جامعه بگذارد و من فکر می‌کنم مجله شما در مسیر درستی در حال حرکت است

از شما بابت وقتی‌ که برای این گفتگو در اختیار ما قرار داده‌اید بسیار متشکرم